Systeemhaat

Academici hebben de laatste jaren steeds vaker de belangstelling voor complotdenkers. Zo ook terrorismeonderzoeker Jelle van Buuren van de Universiteit Leiden. Die zich afvraagt of systeemhaat in welke vorm ook gevaarlijk kan zijn voor de samenleving.

Hij noemt in zijn alweer enkele weken terug verschenen proefschrift als voorbeeld Karst Tates, die in 2009 tijdens Koninginnedag in Amersfoort de Koninklijke Bus probeerde te rammen omdat prins Willem-Alexander een 'fascist en een racist' zou zijn. Helemaal onterecht is de door Van Buuren gestelde vraag natuurlijk niet, want in 2011 werd het risico van solistische dreigers onderdeel van de nationale contraterrorismestrategie.

In dat kader heeft Van Buuren zich ook verdiept in wat hij noemt digitale complotgemeenschappen. Webforma werden daartoe 'handmatig' (echt waar?) van 'voor naar achteren doorgespit'.

Wat tijdens het lezen van dat proefschrift toch vooral bleef hangen, los van het vreselijke wetenschappelijke jargon (certificerende actoren, discursieve arena) was het gevoel dat Van Buuren dit smaldeel van de samenleving veel te serieus neemt. Dat blijkt alleen al uit het overzicht van de bezoekersaantallen van complotfora. Niet alleen is een groot deel van de door Van Buuren geanalyseerde sites inmiddels alweer verdwenen of inactief, er zijn amper nieuwe bijgekomen. Barracuda vreest trouwens dat Van Buuren het aantal unieke bezoekers verward heeft met het aantal impressies (een duidelijke verantwoording ontbreekt), maar dan nog is het aantal bezoekers van deze sites extreem laag.

Aan de ene kant erkent Van Buuren dat complotfora vaak een ratjetoe zijn van politieke grieven, verlangens en eisen, aan de andere kant is het hem kennelijk ontgaan dat plotters voortdurend met elkaar overhoop liggen omdat ze volstrekt uiteenlopende belangen of interesses hebben. En dus zelden een front tegen wat dan ook vormen. Zoals hij ook voorbijgaat aan de waarheidsconstructie van webforums, waarin luie aannames plotsklaps feiten worden.

Wel noemt hij het harmonicamodel, waarbij de vijand (in dit geval: Demmink) 'kon uitgerekt worden tot duistere, wereldwijd opererende krachten, al dan niet ingebed in satanische of buitenaardse dimensies'. Dat is natuurlijk precies de reden dat plotters buiten hun veilige webstekken maar amper voor vol worden aangezien.

Digitale woede of betrokkenheid is volgens Van Buuren niet op voorhand een voorloper van verzet op straat of voorbode van aanslagen en straatgeweld. Hij verwijst naar het begrip slacktivism, dat deelnemers de illusie geeft een zinvolle invloed op de wereld te hebben zonder iets meer te hoeven doen dan lid te worden van een Facebook groep. Slacktivism is de ideale vorm van activisme voor een luie generatie. En dus blijft het in veel gevallen bij 'comments volblaffen met onze eigen meninkjes'.

Boze burgers politici, bestuurders en elkaar de afgelopen vijftien jaar hoofdzakelijk met virtuele knuppels te lijf. Hoe onsmakelijk, onwenselijk en intimiderend dat vaak ook moge zijn, het kan ook een blessing in disguise zijn vanuit het oogpunt van openbare orde en nationale veiligheid, schrijft Van Buuren.

Hoe je dan vervolgens - in het licht van het bovenstaande - kunt concluderen dat complotfora toch vooral fungeren als 'kanaries in de kolenmijn' en duiden op 'fundamentele problemen met de geloofwaardigheid en legitimiteit van post-politieke constellaties' is Barracuda dan ook een raadsel. Al begrijpt hij heel goed dat je moeilijk je eigen onderzoek kunt marginaliseren.