Jokken mag niet, en fotojokken eigenlijk ook niet. Jokken doen we echter allemaal, en fotojokken - het toevoegen van elementen met behulp van Photoshop - komt ook steeds vaker voor.
Vorige week wipte de Volkskrant zo'n fotojokker, freelance fotograaf Jean-Pierre Jans, omdat hij journalistieke foto's manipuleerde. Bij onder meer Photodrome is dat gemanipuleerde werk te zien: zo zijn er hertjes, bomen in de achtergrond en takken in het gras toegevoegd. Over een andere foto die Jans op 12 juni in Winterswijk maakte, belde een lezeres naar de fotoredactie van de Volkskrant met de mededeling dat het kind nooit op die plek kan zijn geweest.
De beschuldigde ontkent in alle toonaarden, en heeft een niet al te aanemelijk verhaal: namelijk dat zijn neefjes aan zijn computer hebben gezeten. Uiteindelijk moest een externe deskundige van het Nederlands Instituut voor Digitale Fotografie (NIDF) de zaak onderzoeken. En let op wat er gaat gebeuren: straks waart een heus puriteinisme over fotograferend Nederland.
Volgens fotograaf Thomas Schlijper is fotojokken echter schering en inslag: "Jans is echter niet de enige schuldige: zijn gedrag is jarenlang aangemoedigd door de Volkskrantfotoredactie die de laatste jaren een keuze maakte voor fotografen (niet allemaal!) die van heftige photoshopbewerkingen houden. En die foto’s worden beloond met prijzen bij de Zilveren Camera."
De vraag die onderbelicht (haha) blijft is deze: doen de doelbewuste ingrepen afbreuk aan de werkelijkheid? De foto's van Jans lijken nou niet bepaald journalistieke foto's die een verhaal vertellen. Wat de overweging is geweest om een extra hert toe te voegen blijft onduidelijk, maar het verhaal wordt er niet anders door. En zo zijn er meer fotograferen die vooral een mooi plaatje willen maken en daarbij Photoshop gebruiken. Is het wegretoucheren van rimpels en pukkels of het inkleuren van een das niet evenzeer fotojokken?
Er is zit namelijk een groot verschil tussen fotojokken en fotofoppen. Adnan Hajj, een Libanese fotograaf die voor Reuters werkte, maakte een Israelische aanval op Beiroet dramatischer door de rookpluimen zwarter en massaler af te drukken. Dat kwam hem terecht op ontslag te staan. Eerder dit jaar verscheen in de krant van wakker Nederland een interview met medewerkers van het forensisch onderzoeksbureau 4iTrust, een bedrijf waarbij de veelbesproken zakenvrouw Nina Brink eerder betrokken was. De directeuren lieten zich poseren tegen een kale witte muur, maar op de foto werd er een niet bestaand schilderij van Brink achtergeplakt. Twee gevallen waarbij een foto een andere werkelijkheid suggereert. Dat is fotofoppen, en niet fotojokken.
Beeldmanipulatie (foto, film) bestaat zolang als deze media zelf bestaan. Iedere keuze die een fotograaf maakt m.b.t. kadrering, compositie enz. is een subjectieve weergave van de werkelijkheid. Ook de keuze welke foto's wel of niet getoond worden is een subjectieve keuze. In zoverre bestaat een objectieve weergave van de werkelijkheid niet (als deze al bestaat).
BeantwoordenVerwijderenVooral overheden hebben veel geleerd op dit gebied; voorbeelden zijn de geregisseerde oorlogen die ons alleen dat laten zien wat de beleidsbepalers ons willen laten zien. Dat lukt gelukkig nooit helemaal, maar de intentie bestaat.
Wat mij echter opvalt is dat men altijd de nadruk legt op beeldmanipulatie. Want ook bv. een journalist die een artikel schrijft geeft een subjectieve kijk op de werkelijkheid.
En om terug te komen op het photoshoppen, soms kan juist door beeldbewerking datgene wat de fotograaf wil vertellen (dat wat hij heeft ervaren en gevoeld) beter worden uitgedrukt.
Waar het uiteindelijk om draait is om in de journalistiek van geval tot geval te kijken in hoeverre de altijd bestaande subjectiviteit doorslaat naar pure verdraaiing van de werkelijkheid. Welke criteria daarbij gehanteerd worden is aan de verantwoordelijken.