Gemotiveerd skeptisme

'Conspiracy Theorists Aren’t Really Skeptics', stond er een dezer dagen boven een artikel van William Saletan in Slate. In verband met het JFK-jubileum worden er weer eens allerlei onderzoekjes aangehaald naar wat Amerikanen allemaal niet geloven. En opnieuw blijkt dat mensen die denken dat Lee Harvey Oswald als lone wolf nooit achter de moord op Kennedy kan hebben gezeten, ook geloven in Roswell, de Amerikaanse betrokkenheid bij de aanslagen van 9/11 of de Alex Jones-klassieker: overheidsvergif in het leidingwater. Van JFK naar het Vaatstra-complot zijn slechts zeer kleine stapjes. Vraag het Wim Dankbaar maar.

Verschillende sociale wetenschappers zijn zich inmiddels voor het fenomeen gaan interesseren - vooral in de VS, waar de spanning tussen burgers en de als bemoeizuchtig ervaren centrale overheid nogal groot is - en je raadt het al: 'As you’d expect, distrust turns out to be an important factor. But it’s not the kind of distrust that cultivates critical thinking.' Zo bleken met name 9/11 believers bijna zonder uitzondering 'politiek cynisch', en daardoor niet in staat tot objectieve analyse.

Of zoals Saletan het formuleerde: 'Clearly, susceptibility to conspiracy theories isn’t a matter of objectively evaluating evidence. It’s more about alienation. People who fall for such theories don’t trust the government or the media. They aim their scrutiny at the official narrative, not at the alternative explanations. In this respect, they’re not so different from the rest of us. Psychologists and political scientists have repeatedly demonstrated that “when processing pro and con information on an issue, people actively denigrate the information with which they disagree while accepting compatible information almost at face value.” Scholars call this pervasive tendency “motivated skepticism.'

Iets dergelijks lazen we een dezer dagen ook al bij de Volkskrant: 50 jaar na moord op JFK: is een complottheorie nuttig?  Een wereld die wordt verstoord door zoiets triviaals als een dronken chauffeur (Diana), een tobberige oud-marinier (Kennedy) of een groepje moslims met Flight Simulator op de pc (9/11) zou maar een onrustige, onvoorspelbare wereld zijn. Complottheorieën zetten dat recht. 'Mensen hebben de neiging om eerder naar bevestiging dan tegenargumenten te zoeken (een selectieve blindheid die psychologen 'confirmation bias' noemen) en bij complotdenkers ligt die lat nog veel hoger.'